مدیریت دانش اجتماعی

    شبکه اجتماعی سازمانی توسط پرسنل برای انجام طیف گسترده‌ای از اهداف نظیر پرسیدن سوال از شبکه خبرگی، گرفتن پشتیبانی، حتی تشریک مساعی و مشکلات با همکاران استفاده می‌شوند. آنها نیز به طور فزاینده، به منظور ارتقاء عملکرد سازمانی و  به اشتراک گذاری دانش  مفید بوده و به دلیل شدت توزیع شدگی و شبکه‌ای شدن سازمانی، چالش تسهیم دانش در زمان و مکان سازمانی را کاهش ‌می‌دهند (مارویک و الیسون )

   شبکه‌های اجتماعی سازمانی فرصتی برای تحکیم و یکپارچگی ابزارهای مختلف سازمانی نظیر شبکه‌های داخلی، پورتال و ویکی‌ها به یک پلت فرم و بستر واحد فراهم نموده و در نتیجه صرفه‌جویی در هزینه‌ها را ایجاد و سردرگمی کانال‌ها را کاهش داده است. پرسنل سازمان مجبور به استفاده از سیستم‌های مختلف در گردش کار خود نبوده، و سازمان و پرسنل قادر هستند که  تمامی تلاش‌ها و تجارب خود را در قالب این سیستم یکپارچه، تسهیم  نمایند. شبکه‌های اجتماعی سازمانی علاوه بر ایجاد امکان دسترسی و برقراری ارتباط میان پرسنل درون  مرزهای سازمانی، دسترسی و ارتباط با شرکای خارجی سازمان را در راستای همسوسازی بین کسب و کار در سراسر سازمان ایجاد می‌نمایند.
    ‌

شبکه اجتماعی سازمانی

   Enterprise Social Network

  در عصر اجتماعی و با مشارکت بیش از نیمی از جمعیت اینترنتی در شبکه‌های اجتماعی، سازمان‌ها به تاثیر ابتکارات و نوآوری اجتماعی در کسب و کار اذعان نموده، و طیف گسترده‌ای از صنایع، به طور فزاینده‌ای پیاده‌سازی شبکه‌های اجتماعی سازمانی جهت حفظ مزیت رقابتی خود را در پیش گرفته اند. همانطور که استفاده از ابزارهای سازمانی اجتماعی منحنی بلوغ را بالا برده، استراتژی‌های شبکه اجتماعی سازمانی،  فرصت کسب و کار جهت تبدیل راهکارها  به یک مدل ارتباطی شفاف‌تر را ارائه می‌نماید. 
الیسون و بوید، سه مشخصه کلیدی در تعریف خود از شبکه اجتماعی بیان می نمایند.
سایت شبکه اجتماعی، پلت فرم‌های ارتباطی شبکه‌ای بوده که در آن مشارکت کنندگان:
1.  پروفایل های منحصر به فرد قابل شناسایی داشته و از محتوای تامین شده توسط خود کاربر، توسط کاربران دیگر و یا سیستم ارائه داده تشکیل شده است.
2.  می توانند ارتباطات عمومی با سایر کاربران و قابلیت مشاهده وپیمایش توسط دیگران را داشته باشند.
3.  می تواند مصرف، تولید و یا تعامل با جریان‌های محتوای تولید شده توسط کاربران از طریق ارتباطات خود در سایت را داشته باشند.
 این ویژگی های فنی به تعاملات موجود در این سایت‌ها شکل منسجم داده و در رابطه با اهداف کاربر، برداشت، و دیگر عوامل اجتماعی و ارائه مبنایی برای درک این ابزار در چارچوب سازمان، کمک می‌نماید.

  شبکه اجتماعی سازمانی،  به طور فزاینده در حال گسترش در سازمان‌های بزرگ و کوچک هستند.  توانایی‌های بالقوه این شبکه‌ها جهت حمایت از شیوه‌های به اشتراک‌گذاری دانش در سازمان از دو جنبه قابل بحث می‌باشد: اول، اینکه ما از کار قبلی و  با استفاده از مفاهیم کارایی جمعی  و کارایی برای سازماندهی به مطالعه رسانه‌های اجتماعی پرداخته و بر طبق این نظریه، شبکه‌های اجتماعی سازمانی به اشتراک‌گذاری دانش در سازمان‌ها کمک می‌نمایند. دوم اینکه شبکه اجتماعی سازمانی، طریقه نوین تسهیم دانش از طریق در نظر گرفتن پویایی سرمایه اجتماعی، حمایت از روابط و تعاملات، تغییرات محتوایی و تعاملات شبکه‌ای را فراهم کرده است(الیسون و همکاران).

نرم افزارهای اجتماعی و مدیریت دانش

  نرم‌افزارهای اجتماعی، تبادل دانش داخل و بین سازمان‌ها را متحول ساخته‌اند. این مورد ادعایی است که مشاوران و شرکت‌های توسعه‌دهنده نرم‌افزارهای اجتماعی مطرح می‌نمایند. این مقوله به عنوان یکی از زمینه‌های تحقیقاتی آینده در زمینه‌ی مدیریت دانش که می‌تواند تأثیر بسیار زیادی بر عملکرد سازمان‌ها داشته باشد در نظر گرفته شده ‌است. تعداد بسیار زیادی از نرم‌افزارهای اجتماعی در سال‌های گذشته در زمینه مدیریت دانش مورد استفاده قرار گرفته‌اند. میکروبلاگ‌های درون و بین سازمانی، شبکه‌های اجتماعی، و ویکی‌های سازمانی مثال‌هایی از این دست می‌باشند. یکی از دلایل اصلی استفاده از نرم‌افزارهای اجتماعی قابلیت آن‌ها در ترمیم شکاف بین جهت‌گیری‌های تکنولوژی‌محور و انسان‌محور مدیریت دانش است. یکی از مشکلات عمده، انتخاب ابزار مناسب بر اساس اهداف و فرآیندها بوده و جهت مقایسه تعدادی از نرم‌افزارهای اجتماعی، موانع اصلی و فعالیت‌های دانشی مرتبط با هرکدام در یک جدول بیان می‌گردد.

   بر اساس مطالعات ژنگ و همکاران،  اخیرا نرم‌افزارهای اجتماعی در سازمان‌های متنوعی به عنوان ابزاری برای مدیریت دانش و همکاری مورد استفاده قرارگرفته است، اما موانعی نیز در راه استفاده از این نرم‌افزارها ظاهر گردیده است. در حالیکه نرم‌افزارهای اجتماعی به طور مکرر مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما تعریف واحدی که مورد توافق همگان باشد، برای آن‌ها وجود ندارند. یکی از راه‌های تعریف نرم‌افزارهای اجتماعی، قابلیت آن‌ها در همکاری‌های متقابل، مدیریت محتوا و قرار گرفتن در شبکه‌ای با سایرین بوده که موجب عضویت کاربران در گروه‌هایی می‌شود که فرد را در دست‌یابی به اهدافش یاری می‌دهد. 

رویکرد تغییر از یک سازمان سنتی به یک سازمان مبتنی بر تعامل

   با انبوهی از فناوری اطلاعات و ارتباطات در محل کار و سازمان ها، شیوه‌های به اشتراک گذاری دانش به طور فزاینده‌ای دیجیتالی و تا حد زیادی با واسطه و توسط طیف وسیعی از "فناوری های اجتماعی" صورت می‌گیرد. سازمان‌ها مدت طولانی است که از فناوری‌های اجتماعی سنتی نظیر تلفن و ایمیل، بهره‌مند شده و بنابراین می‌توان نتیجه گیری نمود که آنها به احتمال زیاد از فناوری‌های اجتماعی جدیدتر بهره‌مند می‌شوند.
   بدیهی است، رسانه‌های اجتماعی (به عنوان زیر مجموعه‌ای از فناوری‌های اجتماعی مشخص) امکانات جدیدی را برای به اشتراک گذاری دانش سازمانی فراهم نموده اند. استفاده از رسانه‌های اجتماعی فرصت‌هایی را برای همکاری و تبادلات اجتماعی فراهم نموده و به تقویت و گسترش روابط اجتماعی بین فردی کمک می نماید. استفاده از رسانه‌های اجتماعی فرصت‌های جدیدی را برای به اشتراک گذاری دانش سازمانی فراروی سازمان گشوده است. با توجه به این قابلیت‌ها، اندرو مک آفی در سال 2006 اصطلاح "سازمان2.0" (  Enterprise 2.0) را برای اشاره به استفاده از رسانه‌های اجتماعی در سازمان، ابداع نمود.
  سازمان 2.0  از تعاملات غیر رسمی و شبکه محور بین کارکنان، از طریق تسهیل دسترسی به حجم عظیم دانش غیر رسمی و پراکنده در سازمان، حمایت نموده و در مورد تعاملاتی که بین افراد شکل گرفته و بر اساس این فرض که دانش حاصل از تعاملات اجتماعی است، عمل می‌نماید
   مک آفی معتقد است،  بر خلاف بسیاری از سیستم‌های مدیریت دانش سنتی، سازمان 2.0 پتانسیل این را داراست که به عنوان یک پلتفرم معقول برای حمایت از شیوه‌های غیر رسمی در شرکت‌ها وسازمان‌ها خدمت نماید. بیشتر  سیستمهای مدیریت دانش سنتی به ارزش واقعی داه‌های غیر متعارف افراد، جهت جستجوی دانش و روابطی که کمک کننده حل مشکلات و ایجاد دانش جدید است، واقف نبوده و این خود مشکل بزرگی را ایجاد می‌نماید.
  سازمان 2.0 دارای پتانسیل لازم جهت تحقق این چشم انداز است. در مقایسه با راه‌حل‌های قبلی که در حال متراکم ساختن دانش در پایگاه داده  و مخازن دانش بود، رسانه‌های اجتماعی به عنوان زیربنای سازمان 2.0 ، اجازه می‌دهند تا بازیگران انسانی، منابع دانش را اغلب از طریق باقی اعضای سازمانی مکان یابی نموده و از طریق تعاملات اجتماعی تولید و منتقل نمایند.

فناوری اجتماعی، فناوری نوین سازمانی

  فناوری‌های اجتماعی متعهد به ارائه خدمت به طیف وسیعی از نیازهای سازمانی است. در حالی که برخی از آن نیازها، مانند کاهش ایمیل و مدیریت پروژه ها، در حقیقت تاکتیکی بوده، برخی دیگر دارای پیامدهای استراتژیک سازمانی است. ارزش کلیدی فناوری‌های اجتماعی در توانایی برای رسیدگی به نیازهای سازمانی خاص، مانند کاهش سفر، کسب و به اشتراک گذاشتن دانش و مدیریت پروژه نهفته است. از سوی دیگر، علاقه به پرداختن به سطح بالای بسیاری از مسائل سازمانی، از جمله نوآوری به صورت تقریبی در یک چهارم از سازمان‌های مورد مطالعه وجود دارد.

   در تصویر زیر، اولویت بندی استفاده از فناوری اجتماعی در سازمان بر اساس رفع نیاز و خدمت ارائه شده، قابل مشاهده است. همانطور که ملاحظه می فرمایید، فناوری اجتماعی در جهت تسریع و تسهیل فرایندهایی نظیر اکتساب، توسعه و تسهیم دانش، تعاملات میان فردی و میان گروهی،به اشتراک گذاری بهترین تجارب، خبره یابی و نهایتا ایجاد و بهبود کیفی انجمن های سازمانی کمک شایانی می نماید.

سیستم های نرم افزاری مدیریت دانش

  یکی از ابعاد مهم مدیریت دانش که در تمامی مدل‌های مطرح دنیا و بومی، ارائه شده است؛ بعد فناوری آن است. کلمه سیستم در این قسمت به بستر نرم‌افزاری ایجاد شده جهت مدیریت نمودن دانش سازمانی، از مرحله شناسایی تا نگاهداری و استفاده از آن اشاره دارد. برای چند دهه، هر دو گروه محققان سیستم‌های اطلاعاتی و پژوهشگران متمرکز بر یک کلاس از سیستم‌های  اطلاعاتی، از سیستم مدیریت دانش به عنوان حامی جریان اطلاعات از طریق سازمان اشاره نموده‌اند. سیستم مدیریت دانش یک گونه تخصصی از فناوری ارتباطات و اطلاعات و در حال توسعه، جهت حمایت و افزایش فرایندهای سازمانی خلق دانش، ذخیره‌سازی / بازیابی، انتقال، و برنامه‌های آن می‌باشد.

  تا به امروز، انواع مختلف سیستم‌های مدیریت دانش در زمینه‌های سازمانی پیاده شده است. انواع خاصی از سیستم‌ها مانند سیستم های اطلاعات اجرایی (EIS) ، مخازن دانش و سیستم‌های جایگزین تخصص نمونه‌های برجسته می‌باشد. فیتز جرالد(1992) معتقد است، در نیمه دوم از دهه 1980، EIS  در بسیاری از سازمان‌ها به لطف پیشرفت‌های تکنولوژیک مانند معماری کلاینت سرور، شبکه‌های کامپیوتری مقرون به صرفه، رابط‌های گرافیکی کاربر و مدل‌سازی داده‌های چند بعدی، به امری عادی تبدیل شد. به طور عام، EIS به عنوان سیستم‌های پشتیبانی تصمیم‌گیری داده محور بوده که گزارش‌هایی را به مدیریت ارائه می‌نماید.

  مخازن دانش به طور عمده برای توانمند نمودن سازمان جهت یادآوری آنچه که قبلا انجام شده بود و ذخیره نتایج یادگیری برای استفاده در آینده، توسعه داده شد. این سیستم‌ها؛ اطلاعات از جمله مهارت‌های فعلی و یا سایر دانش انباشته شده در مورد افراد را در یک سیستم اطلاعات پایه ذخیره می‌نمود. آن‌ها محدوده‌ای از انبار داده‌های ساده تا اشکال دیگر از پایگاه داده متن مانند Lotus Notes را شامل می‌شدند.

  میبوری و همکاران در مطالعات خود تعریف می‌نماید که در دسته یا کلاس دیگری از سیستم‌های مدیریت دانش، سیستم بیشتر یک رویکرد اتماعی داشته و توانایی اتصال افراد به یکدیگر را دارا می‌باشد. این سیستم‌های توصیه‌ای، به طور معمول ذخیره اطلاعات شخصی در مورد اعضای مختلف سازمانی و ارتباط مردم بر اساس الگوریتم‌های دامنه خاص را امکان پذیر می‌نماید. برخی از برنامه‌های کاربردی توصیه‌ای، یک گام جلوتر رفته و هم اکنون امکان کاوش اطلاعات شخصی از منابع مانند ایمیل و یا اسناد سازمانی را ایجاد می‌نمایند. مشکل اصلی با این سیستم‌ها، نگاهداری موتورهای جستجوی انباره با اطلاعات به روز است. علاوه بر این، چگونگی مشخص نمودن افراد، مهارت‌ها و تخصص‌ها یک سوال باز و بی پاسخ است.

مدل بلوغ مدیریت دانش مرکز بهره وری و کیفیت امریکا (APQC)

   مدل بلوغ مدیریت دانش ارائه شده از جانب مرکز بهره وری و کیفیت امریکا، یکی از معتبر ترین مدل ها در این حوزه می باشد که همانند نقشه راهی جامع سازمان را از اولین گام ها ی پیاده سازی مدیریت دانش تا سطوح عالی و دستیابی به نتایج مدنظر، راهنمایی و همراهی می نماید.

خلاصه ای از مدل بلوغ در قالب نمودار زیر قابل مشاهده است.

 

مدل کیفیت فرایندهای دانش(KPQM)

Knowledge Process Quality Model

  این مدل بلوغ نیز همانند مدل بلوغ زیمنس از 5 مرحله تشکیل شده است. سازمان، پرسنل و تکنولوژی سه بعد اصلی این مدل را تشکیل می دهند.

مراحل مدل در قالب سه بعد اصلی در شکل زیر قابل مشاهده نیز می باشد.

مدل بلوغ مدیریت دانش زیمنس

مدل بلوغ مدیریت دانش ارائه شده توسط شرکت معتبر و پیشرو زیمنس، یکی از جامع ترین و به نوعی الگوی بسیاری از مدل های بلوغ دیگر نیز می باشد. این مدل ار 5 مرحله تشکیل شده است. 

 این مدل، سازمان را از منظز هشت جنبه اصلی مدیریت دانش مورد ارزیابی قرار داده که توسعه هماهنگ و متناسب همه این وجوه در تمامی مراحل لازم است. این جنبه‌ها عبارتند از:

مدل های بلوغ مدیریت دانش

   پس از معرفی اجمالی مدل های مطرح مدیریت دانش و بررسی ابعاد و فرآیندهای مرتبط با آن، به سراغ مدل های بلوغ مدیریت دانش به عنوان ابزاری حیاتی و معتبر جهت سنجش وضع موجود مدیریت دانش و همچنین نقشه راهی جهت حصول نتایج بهتر و صعود به مراحل بالاتر، می رویم. تا کنون مدل های بسیار زیادی در این حوزه از جانب سازمان ها و محققین بنام مطرح و بکار گرفته شده است.

تمامی مدل‌های بلوغ از ویژگی­ های زیر برخوردارند:

•  توسعه مدیریت دانش، با تسطوح تعریف شده، محدود و مشخص(بطور معمول در چهار تا شش سطح)؛
•  هر سطح با شاخص ها و نیازمندی‌های مشخص خود تعریف شده و سازمان جهت حصوا آن سطح می بایست به آن شاخص ها دست یابد؛
• سطوح به ترتیب از یک سطح اولیه شروع شده و تا سطح پایانی (که نشانگر درجه کمال مربوطه می‌باشد) بالا می‌روند؛
•  فرایند توسعه سازمان از حیث سطوح بلوغ بصورت متوالی بوده و امکان پرش از روی یک سطح وجود ندارد.

بر این اساس، بر چندین مدل مطرح تمرکز نموده و در هر  قسمت یکی از این مدل ها را با نگاهی ریزبینانه مطالعه خواهیم نمود.

مدل عمومی بلوغ مدیریت دانش(G-KMMM)

    این یک مدل عمومی بلوغ مدیریت دانش است که توسعه یافتگی سازمان را به ٥ سطح تقسیم می کند و میزان توسعه یافتگی در هر سطح را از سه بعد فرآیندی، تکنولوژیک و سازمانی تعریف می‎نماید. پرش از هر مرحله به مراحل بالاتر را بدون طی مراحل میانی جایز نمی‌داند. چرا که توازن هر مرحله را پیش نیاز مرحله بالاتر نیز می باشد.